بسمه تعالی
 
سوالات رایج در حوزه مالکیت معنوی و ثبت اختراع
 

1. منظور از مالکیت معنوی چیست؟

اصطلاح مالکیت معنوی یا Intellectual Property (IP) مربوط به انواعی از مالکیت است که نتیجه خلاقیت و آفرینش ذهن انسان است. مالکیت معنوی اصطلاحی جامع در خصوص حقوق قانونی مربوط به اختراعات، تولیدات ادبی و هنری، علائم تجاری و ... است. کلمه "مالکیت" در عبارت مالکیت معنوی مشخص کننده صاحب و حفاظت قانونی است همانند آنچه در مورد سایر دارایی های فیزیکی (مانند خانه و خودرو) وجود دارد.
 

2. انواع و اقسام  مالکیت معنوی چیست؟

• کپی رایت (کارهای ادبی و هنری مثل کتاب)

• پتنت (اختراعات مثل یک ماشین یا یک فرایند)
• طرح های صنعتی (جنبه های ظاهری و زیبای شناختی محصولات)
• علائم تجاری (Trademarks) (نشان متمایز کننده یک محصول یا خدمات)

• نشان مبدا جغرافیایی (Geographical Indications) (مکان جغرافیایی متمایز برای یک محصول)

3. حق اختراع یا پتنت چیست؟

گواهی نامه ثبت اختراع یا پتنت (patent) حقی انحصاری است که برای یک محصول یا یک فرآیند به فرد مخترع از طرف دولت اعطا می شود که این اختراع، یک راه حل فنی جدید را برای حل یک مشکل یا مسئله پیشنهاد می کند.
 

4. منظور از علائم تجاری چیست؟

یک علامت تجاری یا خدماتی (Trade Marks)، نشانه ای متمایزکننده است که محصولات یا خدمات مشخصی که به وسیله ی یک شخص حقیقی، شرکت یا یک گروهی از اشخاص/ شرکت ها تولید یا فراهم شده را قابل شناسایی می نماید و اجازه می دهد تا مشتریان، این کالاها و خدمات را از کالاها و خدمات دیگر متمایز سازند.
 

5. منظور از طرح های صنعتی چیست؟

طرح صنعتی (Industrial Design) به عنوان یکی از مقوله های مالکیت فکری صرفا به ماهیت زیبایی شناختی و تزئینی یک محصول اشاره دارد و صرفا مربوط به شکل و ظاهر یک محصول است. علیرغم اینکه محصول ممکن است ویژگی های فنی و نوآورانه نیز داشته باشد، اما اساسا طرح های صنعتی از ابعاد فنی و عملکردی آن متفاوت است. 
طرح صنعتی قابلیت اعمال نسبت به طیف وسیعی از محصولات را دارا است، از محصولات صنعتی و ابزار فنی و پزشکی گرفته تا جواهرات و صنایع دستی، پوشاک و منسوجات و در عین حال در رابطه با بسته بندی نیز دارای اهمیت ویژه ای است.
 

6. یک پتنت چه امتیاز حقوقی را به دارنده اعطا می­کند؟

واگذاری حق محدود کردن دیگران از ساخت، استفاده و فروش یک اختراع مشخص در یک محدوده زمانی مشخص (نهایتا تا 20 سال) به مالک اختراع. در قرارداد ثبت اختراع مخترعین قبول می‌کنند که اختراع خود را برای جامعه افشا نمایند (در قالب ثبت اختراع) و در ازای آن جامعه نیز (شامل سازمان‌های دولتی) قبول می کند که حقوق انحصاری اختراع (حقوق اعطا شده در چهارچوب ادعانامه اختراع و نه فراتر از آن) را به مخترعین اعطا کند.
 

7. چه چیزی را می­توان به عنوان اختراع ثبت نمود؟

یک اختراع باید دارای شرایط ماهوی زیر باشد:

• «الزام موضوع مناسب» (proper subject matter requirement)
•  «الزام سودمندی» (utility requirement)
• «الزام نوآوری» (novelty requirement)
• «الزام گام ابتکاری» (inventive step requirement)

8. الزام موضوع مناسب به چه معنی است؟

موضوع اختراع باید جزء موضوعاتی باشد که در قوانین ثبت اختراع به عنوان موضوعات قابل پتنت ذکر شده است. موضوعاتی که به عنوان موضوعات قابل پتنت در نظر گرفته می شود و مطابق آن موضوعاتی که از پتنت شدن استثنا می شوند به قوانین ملی یا معاهدات بین الملی بستگی دارد. جهت بررسی اینکه آیا اختراعی دارای موضوع قابل پتنت شدن هست یا خیر، باید به قوانین ثبت اختراع کشور مورد نظر و نیز مواردی که در گذشته در این دفاتر یا در دادگاه بر سر آنها بحث صورت گرفته است مراجعه کرد.
 

9. الزام سودمندی یا الزام کاربردپذیری صنعتی به چه معنی است؟

الزام کاربردپذیری صنعتی یکی از شرایط لازم برای پتنت شدن اختراع می باشد که بر اساس آن تنها اختراعی پتنت می شود که مستعد کاربرد صنعتی باشد یعنی اختراعی که در یک صنعت، می تواند ساخته یا استفاده شود. در اینجا صنعت مفهوم گسترده ای دارد بطوریکه مثلا شامل کشاورزی هم می شود. روش های درمان بدن انسان یا حیوان بوسیله جراحی یا معالجه و روش های تشخیص بکار رفته در بدن انسان یا حیوان از موضوعات قابل پتنت استثناء می باشد. زیرا این روش ها مستعد کاربرد صنعتی در نظر گرفته نمی شود. اختراعاتی که به رفاه جامعه آسیب می رساند قابل پتنت نیست به طور مثال در دفتر ثبت اختراع آمریکا این مسئله که اختراعات دارای اهداف غیراخلاقی (مثلا دستگاه های قمار) یا فریبکارانه هستند دیگر بررسی نمی شود.
 

10. الزام نوآوری یا جدید بودن چیست؟

اگر اختراعی قبلا برای عموم قبل از تاریخ ثبت تقاضانامه پتنت یا قبل از تاریخ حق تقدم ادعا شده، شناخته شده باشد جدید نیست و در نتیجه قابل پتنت نخواهد بود. (حتی اگر توسط مخترع افشا شده باشد). فلسفه این الزام جلوگیری از پتنت کردن دانش قبلی (prior art) می باشد.
در برخی کشورها یک مهلت شش تا دوازده ماهه برای مختراعان به عنوان  مهلت ارفاقی (grace period) در نظر گرفته شده است تا در صورتی که نتایج تحقیقات ایشان قبل از تاریخ ثبت تقاضانامه افشا شود حقوق مخترعان دچار مخاطره نشود. این افشا زمانی بدون اشکال است که ظرف مدت شش یا دوازده ماه قبل از تاریخ ثبت تقاضانامه پتنت صورت گرفته باشد. به عبارت دیگر مهلت ارفاقی از زمان افشا یا انتشار اختراع شروع می شود. این مهلت در ایران 6 ماه است.
 

11. الزام غیربدیهی بودن یا الزام گام ابتکاری چیست؟

بر اساس این الزام، برای اینکه اختراعی قابلیت پتنت شدن داشته باشد باید دارای ابتکار کافی باشد یعنی بدیهی نباشد. اصطلاح «گام ابتکاری» عمدتا در اروپا بکار می رود در حالیکه اصطلاح «غیربدیهی بودن» عمدتا در قانون ثبت اختراع ایالات متحده بکار می رود. الزام نوآوری مسئله­ای نسبتاً عینی است در حالی که الزام بدیهی نبودن نسبتاً ذهنی است. به همین دلیل، تعداد کمی از پرونده های دادخواهی که در ارتباط با پتنت مطرح می شود مستقیماً به مسئله نوآوری مشکل دارند و تقریباً همه پرونده های دادخواهی پتنت مربوط به مسئله بدیهی بودن است. با توجه به قانون ثبت اختراع آمریکا، منظور از الزام غیربدیهی بودن این است که اختراع در زمانی که ساخته می شود برای فردی که در آن زمینه مهارت عادی (Ordinary Skill)  دارد بدیهی بنظر نرسد.
در صورتیکه اختراعی صرفا ترکیب بدیهی از دانش‌های قبل باشد به دلیل نداشتن الزام غیربدیهی بودن رد خواهد شد.

• مگراینکه مشکل یا پیچیدگی داشته
• منجر به نتایج جدید و غیر قابل پیش بینی شده
• کاربرد جدیدی پیدا کرده
• هزینه را کاهش داده
• ....

12. چه مواردی به عنوان اختراع قابل ثبت نمی باشند؟

 ماده 4 قانون ثبت اختراعات موارد زیر را از حیطه حمایت از اختراع خارج کرده است‌:
الف ـ کشفیات‌، نظریه‌های علمی‌، روشهای ریاضی و آثار هنری‌.
ب ـ طرحها و قواعد یا روشهای انجام کار تجاری و سایر فعالیتهای ذهنی و اجتماعی‌.
ج ـ روشهای تشخیص و معالجه بیماریهای انسان یا حیوان‌.
این بند شامل فرآورده‌های منطبق با تعریف اختراع و مورد استفاده در روشهای مزبور نمی‌شود.
دـ منابع ژنتیک و اجزاء ژنتیک تشکیل‌دهنده آنها و همچنین فرآیندهای بیولوژیک تولید آنها.
هـ ـ آنچه قبلاً در فنون و صنایع پیش‌بینی شده باشد.
فن یا صنعت قبلی عبارت است از هر چیزی که در نقطه‌ای از جهان ازطریق انتشار کتبی یا شفاهی یا ازطریق استفاده عملی و یا هرطریق دیگر، قبل از تقاضا و یا درموارد حق تقدم ناشی از اظهارنامه ثبت اختراع‌، افشاء شده باشد.
درصورتی که افشاء اختراع ظرف مدت شش ماه قبل از تاریخ تقاضا یا در موارد مقتضی قبل از تاریخ حق تقدم اختراع صورت گرفته باشد، مانع ثبت نخواهد بود.
و ـ اختراعاتی که بهره‌برداری از آنها خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق‌حسنه باشد.